Public Realm

ภัยพิบัติทางธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมทยอยกันโจมตีมนุษย์อย่างต่อเนื่อง คำถามก็คือ กรุงเทพฯ เมืองใหญ่ที่แสนจะเปราะบางแต่มักไม่รู้ตัว – จะยังพอมีทางออกอยู่หรือไม่? Concrete Jungle of the East หาก New York ได้รับสมญานามว่าเป็นป่าคอนกรีตแห่งโลก กรุงเทพฯ ก็คงเป็นเป็นคู่แข่งสำคัญอีกรายหนึ่งในนามป่าคอนกรีตแห่งตะวันออก วลี “ป่าคอนกรีต” อาจหมายถึงการใช้ประโยชน์ที่ดินในเมืองอย่างเข้มข้น และเป็นศูนย์กลางทางเศรษฐกิจ หรือแหล่งที่อยู่อาศัยของผู้คนจากทั่วทุกสารทิศก็ได้ แต่ถ้าถามถึงคุณภาพชีวิตของคนในป่าคอนกรีตแต่ละแห่ง ก็มักจะแตกต่างกันออกไปตามปัจจัยสนับสนุนการดำรงชีวิต แต่ปัจจัยสำคัญอย่างหนึ่ง ก็คือเรื่องของ “พื้นที่สีเขียว” และ “สวนสาธารณะ” ในเมือง ซึ่งก็คือ “ป่าจริง” ที่ซ้อนอยู่ใน “ป่าคอนกรีต” นั่นเอง เราจะเห็นว่า กรุงเทพฯ ในฤดูร้อนนั้นร้อนขึ้นทุก แถมล่าสุดยังต้องเผชิญกับวิกฤตการณ์ “กรุงเทพฯ คลุกฝุ่น” เป็นเวลาหลายเดือนด้วย ผู้คนจึงเริ่มให้ความสนใจกับสิ่งแวดล้อมในเมืองมากขึ้น โดยเฉพาะพื้นที่สีเขียวที่เป็นทางเลือกหนึ่งในการช่วยลดปัญหาสิ่งแวดล้อมให้ทุเลาลงได้บ้าง ทั้งในแง่ของการกรองมลพิษ และสร้างเสริมสุขภาพกายและจิตให้กับคนเมือง แล้วกรุงเทพฯ มีพื้นที่สีเขียวมากแค่ไหน? เริ่มต้นที่ “นิยาม” ของพื้นที่สีเขียวกันก่อน นิยามของคำว่า “พื้นที่สีเขียวในเมือง” แบบง่ายๆ ก็คือ […]

อดิศักดิ์ กันทะเมืองลี้ เคยถามตัวเองไหมว่า – ในแต่ละวันๆ ที่เราอยู่ในกรุงเทพฯ นั้น เรา ‘ใช้ชีวิตนอกบ้าน’ กันที่ไหนบ้าง นี่คือคำถามที่เกิดขึ้นในงาน “ปักเปลี่ยนเมือง” หรือ Pin Your Point, Point Your Pain ซึ่งจัดขึ้นโดย ศูนย์ออกแบบและพัฒนาเมือง (UddC) ศูนย์เชี่ยวชาญเฉพาะทางด้านยุทธศาสตร์ด้านยุทธศาสตร์เมือง (CE.US) จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ร่วมกับ มูลนิธิรอกกี้เฟลเลอร์ และแผนงานบูรณาการยุทธศาสตร์เป้าหมายด้านสังคม คนไทย 4.0 คำถามนี้เป็นส่วนหนึ่งของโครงการสังเกตการณ์และขับเคลื่อนเมือง เป็นคำถามง่ายๆ ว่า “คุณใช้ชีวิตนอกบ้านที่ไหนบ้างในแต่ละวัน” แต่เชื่อไหมว่า ถ้าลองครุ่นคิดพิจารณากันดีๆ คำถามนี้สามารถบอกเราได้ชัดเจนเลยว่า ‘ความเป็นเมือง’ ส่งผลต่อการใช้ชีวิตของเราอย่างไรบ้าง ทำไมเราต้องใช้ชีวิตนอกบ้าน ที่จริงแล้ว เราใช้ชีวิตอยู่ ‘นอกบ้าน’ มากกว่าครึ่งหนึ่ง  และเมื่ออยู่ ‘นอกบ้าน’ ก็แปลว่าเราอยู่ ‘ในเมือง’ ซึ่งเมืองในที่นี้ก็คือกรุงเทพฯ นี่เอง คำถามก็คือ ‘ความเป็นเมืองแบบกรุงเทพฯ’ ส่งผลให้การใช้ชีวิตนอกบ้านของเราเป็นอย่างไรบ้าง คุณอาจจำเป็นต้องใช้ชีวิตนอกบ้านมาก เพราะต้องเดินทางออกไปทำงานในเมือง […]

เมืองโซลที่เรารู้จัก เมืองโซล ประเทศเกาหลี กับภาพจำที่ต่อให้ไม่ได้เป็นแฟนซีรี่ย์เกาหลีหรือเกมโชว์ ก็ต้องเคยเห็นภาพบรรยากาศสีสันของเมืองสมัยใหม่ริมแม่น้ำ พระราชวังเก่าแก่ที่มีทิวเขาเป็นฉากหลัง และพื้นที่ริมน้ำที่ทอดยาวไปตามแนวคลองชองเกชอน ที่เปิดรับทุกเพศ ทุกวัย และทุกกิจกรรมให้มาใช้พื้นที่อย่างอิสระ เมืองที่ถูกสร้างขึ้นโดยภูมิศาสตร์ของพื้นที่นี้ยังคงอัตลักษณ์ ถึงแม้มีการขยายตัวเพื่อรองรับประชากรกว่า 10 ล้านคนและมีเปลี่ยนแปลงอย่างมากในแต่ละยุคสมัย  หากมองจากสัณฐาน ที่ตั้งเมืองโซลถูกล้อมรอบไปด้วยภูเขา พาดกลางด้วยคลองชองเกระบายน้ำในแนวตะวันออก-ตะวันตก และมีศูนย์กลางการปกครองหันหลังอิงภูเขาภายในกำแพงเมืองที่ลากผ่านสันเขาทั้งสี่ด้าน ช่วงยุคปฏิวัติอุตสาหกรรมที่ประชากรหลั่งไหลเข้าเมือง โซลขยายตัวอย่างมากภายใต้เงื่อนไขพื้นที่ราบที่มีอยู่อย่างจำกัด รัฐบาลได้ออกนโยบายเพิ่มพื้นที่อยู่อาศัยอย่างเร่งรัดทั้งในรูปแบบผังพัฒนาโดยการรื้อร้างสร้างใหม่ รวมถึงการสร้างถนนและทางยกระดับเพื่อบรรเทาสภาพการจราจรที่ติดขัด ผลของการพัฒนาที่มุ่งเน้นการตอบสนองความต้องการและกลไกทางเศรษฐกิจ ทำให้เมืองถูกแบ่งออกเป็นพื้นที่ใจกลางเมืองและชายขอบเนินเขาซึ่งมีความเหลื่อมล้ำสูง และนำมาซึ่งความไม่พอใจและการเรียกร้องของประชาชนให้มีการเปลี่ยนแปลง เมืองโซลที่กำลังฟื้นฟู กว่าสองทศวรรษที่ผ่านมา โซลเป็นเมืองที่มีโครงการฟื้นฟูเมืองอย่างต่อเนื่อง เราจะเห็นโครงการใหม่เกิดขึ้นในทุก 5 ปี ตามวาระสมัยของนายกเทศมนตรีโซล ที่มุ่งเน้นการยกระดับคุณภาพชีวิตและลดความเหลื่อมล้ำในการเข้าถึงสิ่งอำนวยความสะดวกของเมือง โดยเฉพาะการปรับใช้โครงสร้างสาธารณูปโภคเก่าและอาคารสิ่งก่อสร้างเดิม อย่างโครงการฟื้นฟูคลองชองเกชอน (2003-2005) ที่ยกเลิกทางด่วนคร่อมคลองเป็นพื้นที่นันทนาการของเมือง โครงการศูนย์ออกแบบดองเดมุน (2009-2014) พื้นที่แสดงงานออกแบบในสถาปัตยกรรมสมัยใหม่ โครงการสวนลอยฟ้า Seoullo7017 (2015-2017) แลนด์มาร์คใหม่ของเมือง และล่าสุดโครงการฟื้นฟูย่าน Sewoon Sangga (2015-2018) เชื่อมต่อย่านการผลิตใจกลางเมือง เป็นต้น จึงเห็นได้ว่าในขณะที่โครงการฟื้นฟูเมืองเป็นการเพิ่มคุณภาพชีวิตของคนเมือง มันยังเป็นบันไดสู่ความสำเร็จทางการเมืองของนายกเทศมนตรีในทุกยุคทุกสมัย สิ่งที่โครงการฟื้นฟูเมืองเหล่านี้มีร่วมกัน คือ ตำแหน่งที่ตั้งเป็นพื้นที่ยุทธศาสตร์ของเมืองซึ่งเกิดจากความเข้าใจภูมิศาสตร์และระบบวางผังของเมืองที่พัฒนาตามแต่ละยุคสมัย […]

เรื่อง/นำเสนอข้อมูล: ว่าน ฉันทวิลาสวงศ์ ห้องน้ำหรือ ‘ส้วม’ คือสิ่งที่ทุกคนให้ความสำคัญอย่างยิ่ง และเชื่อไหมว่า ‘ส้วม’ คือสิ่งที่บอกเล่าให้เรารู้ได้ด้วย ว่าลักษณะของเมืองหรือสังคมนั้นๆ เป็นอย่างไร หลายเมืองในยุโรป ห้องน้ำสาธารณะเป็นเรื่องหายากและราคาแพง คนในเมืองเหล่านั้นจึงล้วนมีทักษะกักเก็บน้ำไว้ในตัว รอจนเมื่อถึงบ้านจึงใช้ห้องน้ำได้อย่างสบายใจ หากมองในแง่นี้ เราจะพบว่า ประเทศไทยแทบจะเป็นสวรรค์แห่งห้องน้ำสาธารณะเลยก็เป็นได้ เพราะไม่ว่าจะอยู่ที่ไหน หลายคนก็มั่นใจได้ว่าสามารถหาห้องน้ำได้ แต่คำถามก็คือ หากดูข้อมูลเกี่ยวกับ ‘ส้วม’ ในสังคมไทยจริงๆ สภาพการณ์เรื่องส้วมเป็นอย่างที่ว่ามาหรือเปล่า? จากเว็บไซต์ของสำนักงานสถิติแห่งชาติ พบว่าห้องน้ำเป็นประเด็นที่ไม่ถูกกล่าวถึง และแหล่งข้อมูลของกรุงเทพมหานครเองก็ไม่มีข้อมูลเรื่องห้องน้ำสาธารณะเลย  เมื่อใช้วิธีกวาดข้อมูล (data scraning) จากทวิตเตอร์ ในช่วงเวลาหนึ่ง โดยตั้งคำค้นหาว่า “ห้องน้ำ” และ “ส้วม” เพื่อดูว่าคนไทยพูดถึงเรื่องนี้มากน้อยแค่ไหน ผลปรากฎว่าคำว่า “ห้องน้ำ” มีคนพูดถึงเพียง 23 ครั้ง โดยพูดถึงเรื่องที่ดาราเกาหลีสอนให้คนต่างชาติพูดคำว่าห้องน้ำเพื่อเป็นประโยชน์เวลาถามทาง ส่วนคำว่า “ส้วม” คนพูดถึงหลายร้อยครั้ง แต่กลับเป็นประเด็นสืบเนื่องมาจากละครเรื่องหนึ่งที่มีฉากส้วมเข้ามาพอดี  ดังนั้น จึงน่าจะมั่นใจได้ว่า ห้องน้ำหรือส้วมสาธารณะคงไม่ได้เป็นปัญหาสาธารณะสักเท่าไหร่ของสังคมไทย ถึงเป็นปัญหา ก็น่าจะเป็นเพียงปัญหาชั่วครั้งชั่วคราวเท่านั้น ข้อมูลจากการนับคำที่เกี่ยวข้องในทวิตเตอร์ที่มีคำว่า ”ส้วม” […]

คำว่า “พื้นที่สาธารณะ” คงเป็นคำพื้นฐานมากๆ สำหรับคนเมือง หรือโดยเฉพาะอย่างยิ่งเหล่านักเรียนผังเมือง สถาปนิก หรือนักรัฐศาสตร์ (จริงหรือเปล่านะ)  แต่คำถามก็คือ เอาเข้าจริงแล้ว  เราเข้าใจในความหมายของคำว่าพื้นที่สาธารณะในทิศทางเดียวกันหรือเปล่า หรือเราเข้าใจจริงๆ ไหมว่าแท้จริงแล้วมันคืออะไรกันแน่  คำว่า ‘พื้นที่สาธารณะ’ ที่เราพูดกันเกลื่อนกลาด โดยเฉพาะอย่างยิ่งในแวดวงเมืองและผังเมืองนั้น แทบดูเหมือนเป็นคำที่เข้าใจได้โดยไม่ต้องอธิบาย แต่มันเป็นอย่างนั้นจริงหรือเปล่า อะไรคือ ‘พื้นที่สาธารณะ’ กันแน่? พื้นที่สาธารณะ เป็นส่วนหนึ่ง ของชีวิตนอกบ้าน หากคุณเป็นมนุษย์เงินเดือนคนหนึ่ง คุณคงตื่นเช้าไปทำงาน และกลับถึงที่พักตอนค่ำๆ แทบไม่เคยได้เข้าไปใช้พื้นที่สวนสาธารณะแบบจริงๆ จังๆ เลยในวันธรรมดา ต้องรอให้ถึงวันหยุดเสาร์ อาทิตย์ ในวันหยุด คุณสามารถตื่นแต่เช้า เพื่อจะได้มีเวลาไปปั่นจักรยาน และเดินเล่นในสวนสาธารณะใหญ่ของเมืองได้ นั่นอาจเป็นภาพฝันของการเข้าไปใช้งานพื้นที่สาธารณะของคนเมืองกรุงเทพฯ ในปัจจุบัน แต่มันเป็นจริงหรือเปล่า ที่ว่าเราไม่ได้ใช้ พื้นที่สาธารณะ เลยตลอดทั้งวัน แต่เข้าไปใช้สวนสาธารณะในวันหยุดเท่านั้น ลองถามตัวเองดูหน่อยว่า นอกจากพื้นที่ในห้องนอน ในบ้านของคุณเองแล้ว เราใช้ชีวิตอยู่ที่ไหนกันบ้าง ?  นั่นคงเป็นคำถามพื้นฐานที่จะทำให้เรารู้ว่า ชีวิตของเราในทุกๆ วันนี้ มีความเกี่ยวข้องกับ “พื้นที่ข้างนอก” มากน้อยแค่ไหน […]

คุณอาจเคยเห็นแปลงผักขนาดย่อมบนพื้นที่รกร้างในหมู่บ้าน ที่เพื่อนบ้านสักคนเข้าไปปลูกผักสวนครัวไว้ พอจะกินก็เดินออกมาเก็บไปประกอบอาหาร มองดูแล้วเป็นวิถีชีวิตที่ไม่ใช่เรื่องแปลกอะไรหากบ้านคุณอยู่ในชุมชนชานเมืองหรือในต่างจังหวัด แต่ถ้าคุณย้ายเข้ามาอยู่ในเมือง ใช้ชีวิตอยู่บนคอนโดนิเนียมที่พื้นที่โดยรอบอัดแน่นไปด้วยตึกรามบ้านช่อง คงไม่พบเจอภาพวิถีชีวิตแบบนั้นอีกแล้ว ยิ่งใจกลางเมืองที่เต็มไปด้วยศูนย์การค้า เรายิ่งนึกภาพไม่ออกเลยทีเดียวว่าจะมีแปลงเกษตรเกิดขึ้น ทว่าเมืองเซินเจิ้น ประเทศจีน กลับได้ทำให้ภาพเบลอๆ ที่เหมือนอยู่ในจินตนาการเหล่านั้น ออกมาเป็นรูปธรรมได้สำเร็จ เพราะเขาใช้แนวคิด City Farming City Farming คือ แปลงเกษตรในเขตเมืองที่มีความเกี่ยวข้องกับคนที่ทำงานกับสัตว์และพืชเพื่อผลิตอาหาร ฟาร์มในเมืองมักเป็นสวนที่ดำเนินการโดยชุมชนซึ่งมีจุดมุ่งหมายเพื่อปรับปรุงความสัมพันธ์กับชุมชนและให้ความรู้ด้านการเกษตรและการทำฟาร์มแก่ผู้คนที่อาศัยอยู่ในพื้นที่ที่มีลักษณะเป็นเมือง ฟาร์มในเมืองจึงเป็นเสมือนแหล่งความมั่นคงด้านอาหารที่สำคัญสำหรับชุมชนหลายแห่งทั่วโลกโดยอาจจะมีตั้งแต่แปลงเล็ก ๆ ไปจนถึงฟาร์มขนาดใหญ่ที่ครอบครองพื้นที่หลายตารางเมตร ทั้งนี้ ในอดีต เซินเจิ้นเป็นเพียงพื้นที่ทำเกษตรกรรมรายย่อยและเป็นหมู่บ้านชาวประมงที่มีสภาพความเป็นอยู่เข้าขั้นยากจน แต่หลังจากรัฐบาลจีนมีนโยบายประกาศให้เซินเจิ้นเป็นเขตเศรษฐกิจพิเศษแห่งแรก พื้นที่เกษตรกรรมเหล่านั้นก็ถูกแทนที่ด้วยตึกสูงระฟ้าของสำนักงานใหญ่ ห้างสรรพสินค้า และคอนโดมิเนียมจำนวนมาก   ความเจริญขยายเข้ามาสู่ตัวเมืองอย่างรวดเร็วจนแทบไม่มีเค้าโครงเดิมเหลืออยู่ เซินเจิ้นกลายมาเป็น Urban Lifestyle เช่นเดียวกับมหานครใหญ่ของโลกหลายแห่ง และดูท่าการความเติบโตของเซินเจิ้นก็คงไม่หยุดลงเพียงเท่านี้ เพราะรัฐบาลจีนกำลังมียุทธศาสตร์ที่จะผลักดันเซินเจิ้น ให้เป็น “Silicon Valley of Asia” ซึ่งถ้าหากยุทธศาสตร์นี้ทำได้สำเร็จจริง คงสามารถขับเคลื่อนทั้งระบบเศรษฐกิจของประเทศและดึงผู้คนอีกมากมายให้หลั่งไหลเข้ามาอาศัยอยู่ในเมืองมากขึ้นกว่าเดิมอีกหลายเท่า แน่นอนว่าการเติบโตของเมืองและการพัฒนาทางเศรษฐกิจย่อมส่งผลให้พื้นที่เกษตรกรลดลง และทำให้คนเมืองมีวิถีชีวิตแบบต่างคนต่างอยู่ ตัดขาดจากการไปใช้ชีวิตอยู่ในพื้นที่ชนบทอย่างสิ้นเชิง ซึ่งรัฐบาลจีนเองก็เล็งเห็นถึงความสำคัญตรงนั้น จึงออกแบบโครงการ Landgrab City หรือแปลงเกษตรขนาดใหญ่ให้อยู่ใจกลาง […]

“ทำไมกรุงเทพฯ ไม่มีต้นไม้เยอะๆ แบบสิงคโปร์บ้าง” หลายคนที่เคยเห็นบ้านเมืองเขาคงอดรู้สึกน้อยใจไม่ได้ เพราะเทียบกันแล้วเขาดูเจริญนำหน้าไปหลายก้าว ในมุมการพัฒนาเมือง เราศึกษาเชิงเปรียบเทียบระหว่างเมืองที่มีองค์ประกอบบางอย่างเหมือนกัน เพื่อดูว่าองค์ประกอบที่แตกต่างทำให้เกิดผลลัพธ์ดีไม่ดีอย่างไร แต่กรุงเทพฯ กับสิงคโปร์แตกต่างกันหลายอย่าง การนำมาเปรียบเทียบกันตรงๆ จึงออกจะผิดฝาผิดตัวไปสักหน่อย สิงคโปร์เป็นนครรัฐ มีอำนาจการตัดสินใจที่เด็ดขาดและรวมศูนย์ กลไกการปกครองจึงจัดการง่ายกว่ามาก ส่วนกรุงเทพฯ เป็นองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นรูปแบบพิเศษ หลายอย่างผู้ว่าราชการต้องขออนุมัติเห็นชอบจากหน่วยงานส่วนกลาง จะขยับอะไรก็ค่อนข้างยาก แต่ในข้อจำกัดนี้ ถามว่าเรามีอะไรที่จัดการดูแลให้ดีขึ้นได้ไหม คำตอบคือมี เรามีที่ดินเยอะกว่าสิงคโปร์แต่ไม่ได้ใช้ที่ดินให้คุ้มค่าเท่าที่ควร นอกจากดูตัวเลขปริมาณ สิ่งที่เราต้องสนใจคือตัวเลขสัดส่วนพื้นที่สีเขียวต่อหัวที่ประชากรอย่างเราๆ ‘เข้าไปใช้งานได้จริง’ ความย้อนแย้งคือตัวเลขพื้นที่สีเขียวและสวนสาธารณะของกรุงเทพฯ ที่มีอยู่ กับพื้นที่ที่คนเข้าไปใช้งานได้จริงนั้นต่างกันอยู่มาก ทั้งที่การจั่วหัวว่า ‘สาธารณะ’ ย่อมต้องหมายถึงการเปิดให้คนเข้าไปใช้งานอยู่แล้ว เอาตัวเลขมากางกันชัดๆ ในพื้นที่กรุงเทพฯ ทั้งหมด 1,568 ตร.กม. เรามีพื้นที่สีเขียวเกือบ 14,000 แห่ง รวม ราว 120,000 ไร่ มีสวนสาธารณะกว่า 8000 แห่ง รวมราว 23,000 ไร่ แต่พื้นที่สวนสาธารณะที่คนทั่วไปเข้าใช้งานได้มีเพียง 93 แห่ง คิดเป็นพื้นที่ 4,250 […]

ปรีชญา นวราช / ธนพร โอวาทวรวรัญญู / ประภวิษณุ์ อินทร์ตุ่น / Noe Leblon  ป่าสีเขียวในรั้วเหล็ก ถ้าพูดถึงพื้นที่สีเขียวขนาดใหญ่ของกรุงเทพฯ  ซึ่งเปรียบเสมือนปอดของเมืองชั้นใน คงไม่มีใครไม่นึกถึง “สวนลุมพินี”  สวนสาธารณะแห่งแรกของประเทศขนาด 360 ไร่ ตั้งอยู่ใจกลางย่านศูนย์กลางธุรกิจ (Central Business District-CBD) ของเขตปทุมวัน รอบล้อมด้วยถนนสายสำคัญ ได้แก่ ถนนพระรามที่ 4 ถนนราชดำริ ถนนวิทยุ และถนนสารสิน สวนลุมพินีเป็นพื้นที่สาธารณะที่คนเมืองใช้งานอย่างคึกคัก ทั้งเพื่อดูแลสุขภาพหลังเลิกงาน เป็นสถานที่ฝึกซ้อมวิ่งมาราธอน เป็นบึงใหญ่สำหรับถีบเรือเป็ด ไปจนถึงเป็นลานรำไทเก๊กและเต้นลีลาศของอดีตวัยโจ๋ยุค 60-70  ฯลฯ คงไม่ผิดถ้าจะให้สวนลุมพินีมีฐานะเป็น “พื้นที่ทางสังคม” อีกหนึ่งตำแหน่ง ถัดจากสวนลุมพินีในระยะไม่เกิน 1.5 กิโลเมตร ทางทิศตะวันออกหรือไปทางย่านคลองเตย จะพบสวนสาธารณะขนาดใหญ่อีกแห่ง นั่นคือ “สวนเบญจกิติ” สวนแห่งนี้ตั้งอยู่ในบริเวณพื้นที่โรงงานยาสูบเดิม ติดกับศูนย์การประชุมแห่งชาติสิริกิติ์ ขนาบข้างหนึ่งด้วยถนนรัชดาภิเษก เขตคลองเตย แม้มีขนาดย่อมกว่าสวนลุมพินีเกือบ 3 เท่า […]