Environment

เกษตรในเมืองได้รับความสนใจเพิ่มมากขึ้นทั้งในระดับนโยบายและการปฏิบัติจริง โดยเฉพาะในเมืองใหญ่อย่างกรุงเทพมหานคร ซึ่งเผชิญกับข้อจำกัดด้านพื้นที่ ความหนาแน่นของประชากร และปัญหาด้านสิ่งแวดล้อม สวนสาธารณะ พื้นที่ว่าง แม้แต่พื้นที่ระเบียงคอนก็เป็นกลายเป็นพื้นที่ศักยภาพในการสร้างระบบอาหารในระดับชุมชน ส่งเสริมความมั่นคงทางอาหาร และสุขภาวะของคนเมือง วันนี้ The Urbanis ชวนชาวเมืองพูดคุยคุณประพาส เหลืองศิรินภา ผู้อำนวยการสำนักสิ่งแวดล้อม กรุงเทพมหานคร เพื่อสะท้อนบทบาทเชิงนโยบาย แนวทางการดำเนินงาน และข้อเสนอเชิงระบบในการขับเคลื่อนเกษตรในเมืองภายใต้บริบทของกรุงเทพมหานคร ศักยภาพและบทบาทของสำนักสิ่งแวดล้อมในการสนับสนุนเกษตรในเมือง สำนักสิ่งแวดล้อมมีบทบาทสำคัญในฐานะหน่วยงานที่มีองค์ความรู้เชิงวิชาการเกี่ยวกับพืช และการขยายพันธุ์อย่างครอบคลุม โดยมีทั้งฝ่ายวิชาการ ฝ่ายปลูก และฝ่ายขยายพันธุ์ไม้ ซึ่งทำให้การส่งเสริมการปลูกพืชผักสวนครัวในพื้นที่สาธารณะและที่อยู่อาศัยของประชาชนมีความพร้อมในเชิงองค์ความรู้และทรัพยากรกิจกรรมต่าง ๆ เช่น การออกบูธ แจกจ่ายเมล็ดพันธุ์ และเผยแพร่ผลิตภัณฑ์จากสวน เป็นกลไกสำคัญที่ช่วยกระจายแนวคิด “สวนกินได้” ไปสู่ประชาชน โดยเฉพาะในบริบทของการส่งเสริมพื้นที่สีเขียวขนาดเล็กในที่อยู่อาศัย เช่น การปลูกผักในกระถางบริเวณระเบียงคอนโดฯ ซึ่งแม้จะดูเล็กน้อยในเชิงปริมาณ แต่ส่งผลเชิงคุณค่าและพฤติกรรมในระยะยาว จุดเริ่มต้นจากภายในองค์กร สู่การขยายผลเชิงระบบ แนวคิดในการนำเกษตรเข้าสู่พื้นที่สวนสาธารณะ เริ่มต้นจากความต้องการของเจ้าหน้าที่สวนที่ต้องการปลูกพืชผักเพื่อบริโภคเองในชีวิตประจำวัน ซึ่งสะท้อนถึงศักยภาพของพื้นที่และทรัพยากรที่มีอยู่ภายในองค์กร ไม่ว่าจะเป็นพื้นที่ว่าง เมล็ดพันธุ์ หรือแรงงาน ส่งผลให้เกิดการประหยัดค่าใช้จ่ายและเพิ่มความมั่นคงทางอาหารในระดับปัจเจก นอกจากนี้ การปลูกพืชโดยไม่ใช้สารเคมียังสะท้อนถึงเป้าหมายด้านความปลอดภัยทางอาหาร ซึ่งสามารถเป็นต้นแบบสำหรับการขยายผลในระดับเมืองได้อย่างเป็นระบบ โอกาสและศักยภาพในการพัฒนา แม้จะมีศักยภาพด้านองค์ความรู้และทรัพยากร แต่สำนักสิ่งแวดล้อมยอมรับว่าการประชาสัมพันธ์และการเข้าถึงประชาชนยังเป็นข้อจำกัดที่สำคัญ […]

“ผมเชื่อว่าการบำบัดคนไข้ด้วยกระบวนการทำเกษตรจะมีส่วนช่วยทำให้คนไข้พัฒนาตัวเองจากการทำสิ่งที่มีคุณค่า ซึ่งจะทำให้เขารู้สึกว่าเขาก็มีคุณค่าเหมือนกัน” แนวคิดเกษตรในเมือง ไม่เพียงแค่ตอบโจทย์ในเรื่องของการส่งเสริมความมั่นคง ความปลอดภัยทางอาหาร แต่ยังเป็นเครื่องมือที่ใช้ส่งเสริมประโยชน์ทางสุขภาพ เสริมสร้างทักษะการพัฒนาจิตใจของผู้คน  ในบทความนี้ The Urbanis จึงอยากเชิญชวนทุกคนมาร่วมอ่านการใช้เกษตรในเมืองเป็นเครื่องมือในการบำบัดผู้ป่วยจิตเวชในประเทศไทย กับ นพ.วีรพล อุณหรัศมี รองผู้อำนวยการฝ่ายวิชาการ สถาบันจิตเวชศาสตร์สมเด็จเจ้าพระยา สถาบันจิตเวชศาสตร์สมเด็จเจ้าพระยา กับการทำเกษตรในเมือง สถาบันจิตเวชศาสตร์สมเด็จเจ้าพระยา เป็นโรงพยาบาลจิตเวชแห่งแรกในประเทศไทย ก่อตั้งขึ้น พ.ศ. 2432 ในอดีตศาสตราจารย์หลวงวิเชียรแพทยาคม หรือนายแพทย์เถียร ตูวิเชียร ได้นำแนวคิดการทำเกษตรเข้ามาเป็นส่วนหนึ่งของการทำอุตสาหกรรมบำบัด หรือ อาชีวบำบัด เพื่อบำบัดคนไข้จิตเวช  ต่อมาในช่วง พ.ศ. 2556 ทางโรงพยาบาลได้มีการทำสวนบำบัดผ่านโครงการฟื้นฟูศักยภาพทางสังคม จิตใจ สำหรับผู้ป่วยจิตเวช โดยกลุ่มงานสังคมสงเคราะห์ สถาบันจิตเวชศาสตร์ มีกลุ่มเป้าหมายเป็นผู้ป่วยทางจิตเวชที่อยู่ในช่วงพักฟื้น เพื่อฟื้นฟูสมรรถภาพของผู้ป่วยจิตเวชให้มีความสามารถในการดูแลตัวเอง และสามารถดำเนินชีวิตในสังคมได้ เกษตรในเมืองกับการบำบัดผู้ป่วย การบำบัดผู้ป่วยทางจิตเวชด้วยเกษตรในเมือง เป็นเครื่องมือสำคัญที่จะทำให้คนไข้จิตเวชใช้ชีวิตได้ดีขึ้น เพื่อให้คนไข้สามารถมีทักษะการใช้ชีวิตในสังคม มีความเด็ดขาด ความภาคภูมิใจในสิ่งที่ได้ทำ และมีความสามารถในการใช้ชีวิตให้มีประสิทธิภาพ มากไปกว่านั้น หากเป็นไปได้ถึงขั้นสามารถทำให้ได้ผลผลิตทางการเกษตร สร้างมูลค่ากับสิ่งนั้นและตอบสนองกับสังคม เกิดการซื้อขายได้ จะทำให้เขามีอาชีพ สังคมให้การยอมรับ อันจะมีผลในทางบวกทั้งต่อสังคม […]

“อาหาร เป็นต้นทางของโรคทั้งหลาย”  คำกล่าวนี้ของ คุณนรีมาลย์ นีละไพจิตร สะท้อนถึงแนวคิดเบื้องหลังโครงการฟาร์มสร้างสุข รามาธิบดี ซึ่งก่อตั้งขึ้นเพื่อเป็นต้นทางของการดูแลสุขภาพผ่านอาหารที่ปลอดภัย โดยตั้งอยู่ที่คลอง 13 จังหวัดปทุมธานีบนพื้นที่กว่า 30 ไร่ The Urbanis ขอพาทุกท่านไปทำความรู้จักกับ ฟาร์มสร้างสุข รามาธิบดี โครงการที่เริ่มต้นในปี2555 เกิดจากวิสัยทัศน์ของคณะผู้บริหารคณะแพทยศาสตร์ โรงพยาบาลรามาธิบดี ที่เล็งเห็นว่าปัญหาสุขภาพเรื้อรังจำนวนมากมีสาเหตุมาจากอาหารที่ไม่เหมาะสมผ่านมุมมองของ คุณนรีมาลย์ นีละไพจิตร แปลงเกษตรสู่เส้นทางโรงพยาบาลแห่งการพัฒนา ฟาร์มสร้างสุขเลือกใช้ แนวทางเกษตรอินทรีย์ ในการเพาะปลูกผักและผลไม้เพื่อให้ผู้ป่วยได้รับอาหารที่ปลอดภัย ปราศจากสารเคมีตกค้าง โดยได้รับการสนับสนุนจากสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ สสส และความร่วมมือจากปราชญ์ชาวบ้าน ผู้เชี่ยวชาญด้านการพัฒนาดินและการเกษตรยั่งยืน แม้ว่าจะมีพื้นที่เพาะปลูก 30 ไร่ แต่พื้นที่ที่สามารถใช้ปลูกพืชได้จริงมีเพียง 17 ไร่ ทำให้ผลผลิตจากฟาร์มสนับสนุนวัตถุดิบแก่โรงพยาบาลได้เล็กน้อย ความท้าทายอีกอย่างคือมาตรฐานของวัตถุดิบต้องให้เหมาะสมกับข้อกำหนดในด้านโภชนาการของโรงพยาบาล และการแข่งขันด้านราคาในระบบจัดซื้อจัดจ้าง ซึ่งทำให้ฟาร์มต้องขยายความร่วมมือกับเครือข่ายเกษตรกรเพิ่ม พลังงานหมุนเวียนและเศรษฐกิจหมุนเวียน นอกเหนือจากการเป็นแหล่งผลิตอาหารปลอดภัย ฟาร์มสร้างสุขยังให้ความสำคัญกับการใช้ทรัพยากรอย่างคุ้มค่า โดยมีโครงการ ผลิตไบโอดีเซลจากน้ำมันพืชใช้แล้ว เพื่อนำกลับมาใช้เป็นพลังงานในระบบของฟาร์มและลดปัญหาการนำน้ำมันใช้แล้วกลับไปใช้ซ้ำๆ ในแบบที่เป็นอันตรายต่อสุขภาพของผู้บริโภค โครงการนี้ได้ร่วมมือจากทีมของสาธารณสุขอำเภอและร้านค้าในชุมชน เพื่อรวบรวมน้ำมันพืชที่ใช้แล้วจากร้านอาหารและครัวเรือน แล้วนำไปผ่านกระบวนการแปรรูปให้กลายเป็นพลังงานหมุนเวียน ขยายแนวคิดสู่ชุมชนและอนาคตของฟาร์มสร้างสุข ฟาร์มสร้างสุขไม่ได้เป็นเพียงแค่พื้นที่ผลิตอาหารอินทรีย์เท่านั้น […]

จุดเริ่มต้นของ “สวนผักคนเมือง” อาจดูเหมือนเพียงการส่งเสริมให้คนปลูกผักในพื้นที่จำกัดของเมือง แต่แท้จริงแล้วเบื้องหลังคือประสบการณ์กว่า 30 ปีของการขับเคลื่อนเรื่องเกษตรกรรมยั่งยืน ผ่านเครือข่าย NGO ที่เติบโตมาตั้งแต่ยุคปฏิวัติเขียว เครือข่ายเกษตรกรรมทางเลือกที่พี่สุภา พี่วิฑูรย์ และนักกิจกรรมรุ่นบุกเบิกได้ร่วมกันรวบรวมภูมิปัญญาชาวบ้านและระบบเกษตรผสมผสานเพื่อท้าทายแนวคิดการผลิตเชิงเดี่ยวในยุคนั้น วันนี้ The Urbanis จะขอพาชาวเมืองทุกท่านไปพูดคุยกับ คุณวรางคนางค์ นิ้มหัตถา หัวหน้าโครงการสวนผักคนเมือง มูลนิธิเกษตรกรรม โดยเริ่มต้นจากมูลนิธิเกษตรกรรมยั่งยืน ซึ่งถือกำเนิดขึ้นในฐานะสถาบันทางวิชาการเพื่อขับเคลื่อนองค์ความรู้เชิงระบบ ต่อมาในปี 2553 เมื่อประเด็น “ความมั่นคงทางอาหาร” เริ่มถูกพูดถึงในมิติของคนเมือง มูลนิธิจึงได้รับทุนจาก สสส. และริเริ่มโครงการ “สวนผักคนเมือง” โดยตั้งโจทย์สำคัญว่า “คนเมืองจะเข้าถึงอาหารปลอดภัยได้อย่างไร?” จากผักในกระถาง สู่เครื่องมือเปลี่ยนเมือง สวนผักคนเมืองไม่ได้หยุดอยู่ที่การปลูกผักในพื้นที่จำกัด แต่ขยายขอบเขตความคิดสู่การมอง “เกษตรในเมือง” เป็นกลไกหนึ่งของ “เมืองที่ยั่งยืน” ด้วยยุทธศาสตร์ 4 ด้านหลัก ได้แก่ การเผยแพร่แนวคิดและความรู้เรื่องเกษตรในเมือง การสร้างศูนย์เรียนรู้และนวัตกรรมเกษตรที่เหมาะกับพื้นที่เมือง การผลักดันเชิงนโยบาย การขยายผลสู่ชุมชนกลุ่มเปราะบาง “เกษตรในเมืองไม่ใช่แค่เรื่องอาหาร แต่มันคือการออกแบบเมืองใหม่ ที่ให้พื้นที่สีเขียว พื้นที่สุขภาพ พื้นที่ทางสังคม เกิดขึ้นในทุกตารางเมตรของเมือง” นักขับเคลื่อนกล่าว […]

เมืองไม่สามารถอยู่ได้โดยปราศจากเรื่องความมั่นคงด้านอาหาร และเมืองไม่สามารถอยู่ได้ถ้าขาดภาคเกษตรกรรมเป็นผู้ผลิตอาหาร การทำเกษตรจึงเป็นปัจจัยหนึ่งที่ทำให้เมืองสามารถพึ่งพาตนเองได้ จากบทความครั้งที่แล้วที่พาผู้อ่านไปทำความรู้จักกับจริงใจมาร์เก็ตเป็นโครงการที่มุ่งเน้นการพัฒนาเกษตรกรท้องถิ่น สร้างมาตรฐานสินค้าที่ปลอดภัยสำหรับผู้บริโภค และผลักดันแนวทางการเกษตรที่ยั่งยืน จากลุ่มเซ็นทรัล ผู้ให้ความสำคัญกับการสร้างชุมชนของเกษตรกรและผู้บริโภค และการส่งเสริมการใช้ทรัพยากรอย่างคุ้มค่า ครั้งนี้ The Urbanis พาไปพูดคุยกับคุณวิฑูรย์ เลี่ยนจำรูญ จากมูลนิธิชีววิถี หรือ BIOTHAI เครือข่ายของกลุ่มบุคคล ที่ทำงานเกี่ยวกับประเด็นความหลากหลายทางชีวภาพ และ ภูมิปัญญา ท้องถิ่นในประเทศไทย มูลนิธิชีววิถี หรือ BIOTHAI มูลนิธิชีววิถี หรือ BIOTHAI ก่อตั้งเมื่อปี พ.ศ.2538 โดยเริ่มต้นจากประเด็นความหลากหลายทางชีวภาพ ต่อมาจึงขยายเรื่องของเกษตรเชิงนิเวศ หลังปี 2551 เกิดวิกฤตอาหารระดับทั่วโลก ไบโอไทยจึงขยายงานในด้านความมั่นคงทางอาหาร การทำงานในช่วงแรกเน้นการพูดถึงชุมชนในชนบท ทำงานกับชาวนา กลุ่มชุมชนท้องถิ่นในทุกระดับของประเทศ หลังจากปี 2551 เป็นต้น Biothai เริ่มให้ความสำคัญกับชุมชนเมืองมากขึ้น และปัจจุบันได้เชื่อมโยงกับเครือข่ายที่ทำงานกับเด็ก เยาวชน หรือชุมชนในเมือง เช่น มูลนิธิไชยก้าวไกลก็ทำงานกับหลายชุมชนในเขตเมือง ปริมณฑล รวมถึงทำงานกับมูลนิธิเด็กเยาวชนและครอบครัว พื้นที่กรุงเทพมหานครที่สามารถทำเกษตรได้  กรุงเทพฯ ยังมีพื้นที่ศักยภาพอีกมากที่สามารถพัฒนาให้เกิดประโยชน์ คุณวิฑูรย์ […]

เมืองในนิยามของทุกคนเป็นแบบไหน? เมืองสีเขียว เมืองที่เทคโนโลยีก้าวหน้า หรือเมืองที่มีทั้งสองอย่างรวมอยู่ด้วยกัน และอะไรช่วยให้เมืองในแบบที่เรานิยามเป็นจริง? เริ่มจากตัวเราเอง การส่งเสริมนโยบายและการจัดการที่ดีจากภาครัฐ หรือทุกอย่างต้องขับเคลื่อนไปพร้อมกันจึงจะสำเร็จ จากบทความที่แล้ว ผู้อ่านคงได้รู้จักกับ “ครูองุ่น มาลิก” ผู้ให้ของสังคมที่มีจุดเริ่มต้นจากความชอบในการทำงานด้านสังคม จนนำไปสู่การเปิดพื้นที่สาธารณะให้ประชาชนได้เข้าไปใช้บริการโดยไม่หวังสิ่งใดตอบแทน  บทความนี้ The Urbanis จะพาทุกคนไปพูดคุยกับ รศ.ดร.อลิศรา มีนะกนิษฐ อาจารย์ประจำคณะเกษตร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ถึงนิยามของคำว่า “เกษตรในเมือง” และสถานการณ์ปัจจุบันของการทำเกษตรในกรุงเทพมหานคร เกษตรในเมืองคืออะไร? เริ่มต้นจากคำว่า “เกษตรกรรม” ซึ่งหมายถึงกระบวนการผลิตที่ไม่ใช่แค่การเพาะปลูก หรือเลี้ยงสัตว์เพื่อผลิตอาหาร แต่ยังครอบคลุมไปถึงการจัดให้ได้มาซึ่งทรัพยากรสำหรับกระบวนการผลิต ตลอดจนกระบวนการหลังการผลิต ซึ่งรวมถึงการบรรจุภัณฑ์ การเก็บรักษา และการกระจายสินค้าไปยังผู้บริโภค โดยอาจารย์อลิศราชี้ให้เห็นว่า เกษตรกรรมนั้นเกี่ยวข้องกับอุปทานตั้งแต่ต้นน้ำจนถึงปลายน้ำ ซึ่งแสดงให้เห็นถึงความกว้างและความซับซ้อนของเกษตรในเมืองที่ไม่ใช่แค่การปลูกพืชในพื้นที่เมือง แต่ยังเกี่ยวข้องไปถึงอาชีพและระบบอาหารโดยรวมด้วย ส่วนคำว่า “เมือง” เป็นแนวคิดที่สามารถนิยามได้อย่างหลากหลาย ขึ้นอยู่กับมุมมองและความเหมาะสมของการนำไปใช้ ซึ่งอาจนิยามด้วยขอบเขตการปกครอง โดยอาศัยการกำหนดพื้นที่จากหน่วยงานรัฐ ในขณะที่บางแนวคิดมองเมืองจากความหนาแน่นของประชากร หากพื้นที่มีประชากรอาศัยอยู่หนาแน่น ย่อมมีลักษณะของความเป็นเมืองมากกว่าพื้นที่ชนบท หรือเลือกนิยามด้วยความหนาแน่นของสิ่งปลูกสร้าง สำหรับเมืองที่มีอาคารสูง โครงสร้างพื้นฐานซับซ้อน และการใช้พื้นที่อย่างหนาแน่น มักถูกนิยามว่าเป็นเมืองมากกว่าพื้นที่ที่มีอาคารกระจัดกระจาย  จากนิยามอันหลากหลายของ “เกษตรในเมือง” […]