31/01/2020
Public Realm
พินิจเมือง – ส่องข่วงเจียงใหม่กับนักภูมิศาสตร์เมือง
The Urbanis
ข่วงท่าแพ หรือ ลานกว้างหน้าประตูท่าแพ เป็นสถานที่สำคัญที่ใครหลายคนต้องแวะไปถ่ายรูปเมื่อมีโอกาสไปเยือนจังหวัดเชียงใหม่
ข่วงในภาษาเหนือแปลว่า สถานที่ ลานกว้าง ตั้งแต่ระดับพื้นที่ของบ้านไปจนถึงพื้นที่ของเมือง ข่วงท่าแพ ประกอบไปด้วยประตูเมือง กำแพงเมือง ลาน ส่วนเชื่อมต่อระหว่างถนนคชสารและถนนท่าแพ และอาคารห้างร้าน
ข่วงท่าแพไม่เพียงแค่เป็นลานกิจกรรมของคนเมืองเท่านั้น แต่ยังมีลักษณะการใช้งานที่ตอบสนองต่อทั้งคนและสัตว์ ดังที่ คือ อ.ดร.ญาณิน จิวะกิดาการ หุยากรณ์ อาจารย์ประจำภาควิชาภูมิศาสตร์ คณะสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ได้ทำการสำรวจเวียงเจียงใหม่เมื่อครั้งมีโอกาสได้นั่งทำงานที่ร้านกาแฟรอบข่วงท่าแพแห่งนี้
จากมุมมองของ “นักภูมิศาสตร์เมือง” ที่ได้ศึกษาปฏิสัมพันธ์ระหว่างคน ชุมชนกับกายภาพเมืองผ่านมุมมอง Midnight Flaneur โดยส่องเวียงเจียงใหม่ผ่านการนั่งมองชีวิต หรือที่เรียกว่า นั่งทอดหุ่ย และผู้คนที่เข้ามาใช้พื้นที่ข่วงท่าแพด้วยความบังเอิญจากการหาร้านกาแฟนั่งทำงานที่เปิด 24 ชั่วโมงในตัวเมืองเชียงใหม่และพบว่าข่วงท่าแพหรือพื้นที่ลานกว้างหน้าประตูท่าแพมีการแบ่งปันการใช้งานพื้นที่ทั้งมนุษย์และสัตว์ โดยนับตั้งแต่เวลาหัวค่ำไปจนพระอาทิตย์แรกแย้มของวันใหม่
ข่วงท่าแพ ผลัดเปลี่ยนผู้ใช้งานตามกาลและเวลา
นับตั้งแต่พระอาทิตย์เริ่มลับขอบฟ้า ในคืนวันอาทิตย์ที่มีการสัญจรของผู้คนพลุกพล่านเนื่องจากเป็นวันที่มีการปิดถนนและมีถนนคนเดินเป็นประจำทุกวันอาทิตย์ ตั้งแต่ในช่วงหัวค่ำเป็นช่วงเวลาการใช้งานของมนุษย์ อย่างการเล่นดนตรี เปิดการแสดง จนถึงช่วงเวลา 21.00 น. จึงเปลี่ยนรูปแบบเป็นการใช้งานของสัตว์หากินกลางคืนอย่าง “ค้างคาว” ที่มีความสำคัญต่อนิเวศของเมืองอยู่หลายประการ ทั้งเป็นผู้ควบคุมประชากรแมลง ช่วยขยายพืชพันธุ์ผ่านการช่วยกระจายเกสรและเมล็ด รวมถึงขี้ค้างคาที่เป็นปุ๋ยอย่างดีให้กับต้นไม้ในเมือง และเมื่อถึงเวลาเที่ยงคืนข่วงจะเปลี่ยนหน้าที่เป็นลานจอดของรถแดงและรถตุ๊กตุ๊กเพื่อรอรับส่งผู้โดยสารกลับสู่ที่พัก
ในช่วงเวลาหลังเที่ยงคืนวันอาทิตย์ก้าวเข้าสู่เช้าวันจันทร์ เหล่านักท่องเที่ยวชาวต่างชาติที่ไม่จำเป็นต้องรีบเข้านอนต่างออกมานั่งพักในร้านกาแฟในช่วงเวลา 01.00 น. ทั้งที่ยังมีสติสัมปชัญญะยะครบถ้วนหรือลดน้อยถอยลงสวนกับปริมาณแอลกอฮอล์ในเลือด ครั้งเมื่อนาฬิกาบอกเวลา 03.00 น. ข่วงได้เปลี่ยนหน้าที่เป็นพื้นที่ทำงานและทำมาหากินของเหล่าคนเก็บขยะ คนไร้บ้าน ที่ต่างถีบรถซาเล้งของตนมาเก็บขยะเพื่อนำไปขายสร้างรายได้เลี้ยงชีพและกระบวนการรีไซเคิลต่อไปก่อนที่จะมีพนักงานทำความสะอาดออกมาทำหน้าที่ในเวลา 05.00 น. และเหล่าคนรักสุขภาพจะออกมาวิ่งและพระออกมาเริ่มทำกิจกรรมจำเป็นของสงฆ์เดินบิณฑบาตในเวลา 06.20 น.
จากการนั่งสำรวจข่วงท่าแพเพียงแค่ช่วงเวลาคืนวันอาทิตย์ไปจนถึงเช้าวันจันทร์จะพบว่าพื้นที่ลานกว้างนี้สามารถเป็นได้ทั้งพื้นที่กิจกรรมนันทนาการ พื้นที่พักผ่อนหย่อนใจ และพื้นที่ประกอบอาชีพของมนุษย์ รวมไปถึงพื้นที่หากินของสัตว์ การสำรวจเมืองหรือส่องเมืองในมุมมองของนักภูมิศาสตร์เมืองจึงไม่สามารถสำเร็จได้ด้วยการเดินสำรวจสถาปัตยกรรมแต่ยังต้องสำรวจถึงความสัมพันธ์ของผู้คน สถานที่และความสัมพันธ์ของลักษณะการใช้งานในแต่ละช่วงเวลาเพื่อให้เข้าใจเมืองอย่างรอบด้าน เพราะเมืองไม่ได้เป็นเพียงวัตถุแต่เป็นสถานที่ที่ประกอบไปด้วยความหลากหลายทั้งทางกายภาพและสังคม
Contributor
The Urbanis
